De huidige kerk staat al ruim vijfhonderd jaar op de plaats waar rond het jaar 1000, en wellicht al daarvoor, een kerkje stond. De Oude Kerk, of ook wel Maartenskerk genoemd, werd gebouwd rond 1440, waarschijnlijk op last van Willem II van der Leck, Heer van den Bergh. Over het collatierecht (het recht om een priester of dominee te benoemen) is eeuwenlang strijd geleverd tussen de huizen Bergh en Wisch.
Plunderende soldaten
Omstreeks 1600, een onrustige tijd in de Achterhoek met plunderende troepen, kwam de kerk in ‘gereformeerde’ handen. Ook de Ettense kerk ontkwam niet aan plunderingen, maar enkele tientallen jaren later was de schade grotendeels hersteld. Een van de eerste predikanten was Ioachimo Grapenitz.
Een deel van de kerk werd in 1787 afgescheiden voor onderwijs aan kinderen. De afscheidingsmuren zijn bij de restauratie in de jaren vijftig van de vorige eeuw verwijderd. Een hevige brand in 1841 zorgde ervoor dat het gehele dak van de kerk instortte. Sinds 1996 is de Stichting Oude Gelderse Kerken eigenaar van de kerk.
Exterieur en interieur
De Maartenskerk is een gotische kerk, gedeeltelijk van tufsteen, gedeeltelijk gemetseld in baksteen. De kerk heeft een kloeke, vierkante Romaanse toren uit de 12de eeuw van vier delen (drie tufsteen, een baksteen), gedekt door een ingesnoerde naaldspits. Twee luiklokken stammen uit 1393 en 1403. Aan de zuidzijde is een gotisch portaal.
Het gotisch schip heeft een versmald, 5/8 gesloten koor. De ribben van de kruisgewelven steunen op kraagstenen, waarvan er enkele wellicht stammen uit de elfde eeuw. De in 1950 gebouwde consistoriekamer is gebouwd met stenen van de tijdens de oorlog verwoeste Eusebiuskerk in Arnhem.
De fraaiste interieur-onderdelen zijn:
- het vijftiende-eeuwse sacramentshuisje van trachiet en tufsteen,
- de achthoekige eikenhouten preekstoel uit 1628,
- en het orgel dat naar een contract uit 1843 gebouwd werd door de vermaarde orgelbouwer Carl Friedrich August Naber.
Bij de restauratie in de jaren vijftig van de vorige eeuw kreeg de kerk van de N.H. Gemeente Franeker onder meer een prachtige doopvont cadeau, die in het koor werd geplaatst.
Virtueel bezoek aan de Maartenskerk
Bekijk het exterieur en interieur van de Maartenskerk in Etten op de 360º panoramafoto.
Restauraties
Verwoestingen tijdens de Tachtigjarige Oorlog werden vrij snel hersteld. Zo ook de schade door de brand in 1841 toen het dak van de kerk instortte. De restauratie werd meteen uitgevoerd.
Getroffen door granaten
Tijdens de Tweede Wereldoorlog is in en om de kerk gevochten, waarbij het gebouw zwaar werd beschadigd. De kap werd meerdere keren door granaten getroffen waarbij enkele gewelven instortten.
In de jaren vijftig van de vorige eeuw werd de kerk gedeeltelijk gerestaureerd. Onder meer werden de scheidingsmuren voor de school (1787) gesloopt. De Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) deed bij die gelegenheid opgravingen met interessante aanwijzingen voor de geschiedenis van de kerk.
In onderstaande foto’s is te zien hoe het interieur van de kerk er toen uit zag. Enkele Ettense mannen zijn samen met het ROB bezig met opgravingen.
Het Naber-orgel deed meer dan anderhalve eeuw dienst voordat het tijdens de Tweede Wereldoorlog zwaar werd beschadigd. Het orgel klonk weer als vanouds na restauratie door orgelbouwer Van Vulpen in 1949-1956
In 2010 is het orgel opnieuw gerestaureerd. De restauratie van de kerk is in 2003 voltooid.
Bronnen
F.X.M. van Blaricum, ‘Geschiedenis van de parochie van de H. Martinus te Etten’. In: Bijdragen en mededelingen Gelre, LI, 1951
Over de historie van de Kerk: ‘1000 jaar kerk in Etten’, door G. van Essen (2003). Deze publicatie is te bestellen via de contactpersoon van de kerk (kosten: € 12,50).
Website: www.oudegeldersekerken.nl